Prof. Dr. Davut Alptekin “Yerel Yönetimlere uyarı: Mücadele sadece parayla sınırlı kalmamalı”
Prof. Dr. Alptekin, bilimlerin sıtmasının sıra yanı birçok virüs ve parazitin taşınmasına dikkat ederek, bu küçük canlıların halk sağlığı üzerindeki etkisinin asla küçümsenmemesi gerektiğini bir kez daha hatırlattı.
25 Nisan Dünya Sıtma Günü’nde Önemli Uyarı: “Sivrisineklerle Mücadele Bitmedi, Değişti”
Prof. Dr. Davut Alptekin’den Uyarı: “Vektör Hastalıklarında Tehdit Devam Ediyor”
Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Davut Alptekin, 25 Nisan Dünya Sıtma Günü kapsamında yaptıkları, dünya çapındaki sıtma vakalarının azalsa da ciddi derecede sürdüğü, insanlarla etkin mücadelenin sadece sıtma değil, yeni ortaya çıkan tehlikeli viral yayılma da hayati.
KÜRESEL BİR HALK SAĞLIĞI SORUNU
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) sistemlerine göre, sistem her yıl yüzbinlerce insanın ölümüne yol açıyor. Son dört yıldaki vaka ve idamın şu şekilde:
– 2020: 241 milyon vaka – 645.000 ölüm
– 2021: 247 milyon vaka – 619.000 ölüm
– 2022: 249 milyon vaka – 608.000 ölüm
– 2023: 263 milyon vaka – 597.000 ölüm
Alptekin, DSÖ’nün Kasım 2024 itibarıyla 44 ülkeden sıtmadan arınmış olarak sertifikalandırıldığını; Sıtmanın mevcut 83 ülkede bulunduğunu, ancak 25’inde yıllık vakaların 10’un üzerinden düştüğünü belirtti.
AŞI GELİŞTİRME ÇALIŞMALARI TARIHI NITELIKTE
Sıtmanın korunması açısından önemli gelişmelerden biri, aşı çalışmaları oldu. İlk sıtma aşısı olan RTS,S/AS01, 2021 yılında Sahra Altı Afrika’da uygulanmaya başlandı. Daha sonra 2023 yılında R21/Matrix-M aşısı da onaylandı. Bu, sıtmanın kontrol bilgilerinin alınmasında dönüm noktası olarak değerlendiriliyor.
TÜRKİYE’NİN SITMA İLE MÜCADELESİNDE ADANA’NIN TARIHI ROLÜ
Prof. Dr. Alptekin, Türkiye’nin sıtma ile mücadelesinde Adana’nın özel bir yere sahiplenerek dikkat ederek ilerlediğini söyledi:
“Atatürk, 1925 yılında Adana’yı ziyaretinde sit vakalarının çokluğunu görerek talimat eğitimi almıştır. Bu yetenek 1928’de Adana’da Sıtma Enstitüsü kurulmuştur. Bu enstitü, DSÖ’nün desteğiyle hem eğitim hem de sahada mücadele açısından önemli bir merkez olmuştur.”
TÜRKİYE’DE YERLİ SITMA VAKASI 2014’TEN BU YANA YOK
en son yerli sitasyon vakaları 2010-2013 yıllarında Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin’de görüldü. Bu vakalar nüks olarak kaydedilmeye başlandı ve 2014 yılından itibaren yerli vaka rapor edildi.
Adana örneği üzerinden konuşan Alptekin, Sepici Mahallesi’nde 1990’lara kadar günlük sıtma vakaları yapıldığı, baraj aralıklı sazlık yerlerde ıslah edilmesiyle Anofel türünün üremelerinin ortadan kaldırıldığı ve vakaların tamamen sona erdiği aktarıldı.
Sıtma kontrol belgesinin alınsa da üretilmesinden kaynaklanan yeni tehlikeler gündemde. Prof. Dr. Alptekin’e göre özellikle Batı Nil Virüsü (BNV) ve Dang humması, Avrupa’da yaygınlaşıyor. Türkiye’de BNV tespit edilmiş durumda; Dang humması henüz resmi kayıtlarda yok. Ancak bu oluşan vektörleri olan Aedes aegypti ve Aedes albopictus türleri artık Türkiye’de gözlemleniyor.
2024 yılında dünya genelinde 13 milyon Dang humması vakası ve 3.000’i aşkın ölüm kaydedildi. Bu durum, sıtmanın ortadan kalkmasına rağmen zorluklarla mücadelenin aynı kararlılıkla devam etmesi gösteriyor.
YEREL YÖNETİMLERE UYARI
Prof. Dr. Alptekin, yerel yönetimlerin vektörlerle mücadele eden ekiplerinin bu çalışmaların yapılmaması gerektiğini belirtti:
“Sıtma ortadan kaldırıldı diye mücadeleyi bırakma büyük bir hata olur. İnsektisitlerin etkinliğinin bilimsel olarak test edilmesi, yalnızca insanlarla değil, tatarcık, ev sineği ve kene gibi diğer vektörlerle de etkin mücadele yapılması gerekiyor.”
SİVRİSİNEK KÜÇÜK AMA DÜNYANIN EN TEHLİKELİ CANLISI
Prof. Dr. Alptekin, bilimlerin sıtmasının sıra yanı birçok virüs ve parazitin taşınmasına dikkat ederek, bu küçük canlıların halk sağlığı üzerindeki etkisinin asla küçümsenmemesi gerektiğini bir kez daha hatırlattı.
